Zasady ogólne w transporcie międzynarodowym
I. Transport drogowy
Zdecydowanie więcej problemów nastręcza ustalenie osoby uprawnionej w Konwencji CMR (fr. Convention relative au contrat de transport international de marchandises par route) – konwencja podpisana w 19 maja 1956 roku w Genewie) regulującej międzynarodowe przewozy drogowe towarów. Poza stwierdzeniem w art. 13 ust. 1, iż w przypadku zaginięcia przesyłki odbiorca może dochodzić uprawnień z tego tytułu, Konwencja CMR nie określa osoby uprawnionej do
dochodzenia roszczeń. Spowodowało to, że konieczne okazało się dokonanie wykładni językowej i celowościowej tekstu konwencji. W rezultacie w doktrynie i judykaturze państw sygnatariuszy Konwencji wypracowano szereg teorii dotyczących tego, kto ma prawo dochodzić na gruncie Konwencji roszczeń z umowy przewozu. Przykładowo za uprawnionych uważano różne podmioty: rzeczywiście poszkodowanego, stronę umowy przewozu, posiadającego prawo do rozporządzania przesyłką czy też osoby wskazane przez prawo krajowe. Tak duża rozbieżność dotycząca kwestii fundamentalnej, jaką jest określenie legitymacji do dochodzenia roszczeń, nie ułatwia działań zarówno stronom umów transportowych jak i ubezpieczycielom.
Interpretacji postanowień CMR w sposób wiążący dokonał na polskim gruncie prawnym Sąd Najwyższy w orzeczeniach z dnia 3 września 2003 r. sygn. akt II CKN 415/01 i z dnia 5 grudnia 2003 r. sygn. akt IV CK 264/02. W każdym z tych wyroków Sąd Najwyższy uznał, iż wobec braku definicji osoby uprawnionej w Konwencji CMR należy odwołać się do polskiego prawa przewozowego, które wiąże uprawnienie do dochodzenia roszczeń z prawem do rozporządzania przesyłką. Konwencja CMR określa w art. 12 przewiduje, że „Nadawca ma prawo rozporządzać towarem, a w szczególności zażąda
od przewoźnika wstrzymania przewozu, zmiany miejsca przewidzianego dla wydania towaru albo tez wydania go odbiorcy innemu niż wskazany w liście przewozowym. To prawo wygasa z chwila, kiedy drugi egzemplarz listu przewozowego został wydany odbiorcy (…) od tej chwili przewoźnik powinien stosowa
się do zleceń odbiorcy”. Oznacza to, iż również w przypadku
międzynarodowych przewozów drogowych w większości przypadków szkód w przesyłce uprawnionymi będą odbiorcy, a nie nadawcy.
Powyższe rozważania dotyczą stosunków pomiędzy stronami umowy przewozu a przewoźnikiem głównym zwanym często przewoźnikiem umownym.
Odmienne przedstawia się omawiane zagadnienie wobec podwykonawcy przewoźnika głównego czyli tzw. przewoźnika faktycznego. Ponieważ podwykonawca działający na zlecenie przewoźnika głównego nie jest związany żadnym stosunkiem ani z nadawcą, ani z odbiorcą, jedynym podmiotem, który może formułować wobec podwykonawcy jest przewoźnik, który zlecił przewóz temu podwykonawcy. Prawa takie nie przysługują natomiast nadawcy i odbiorcy, którzy swoje roszczenia mogą kierować wobec przewoźnika głównego.
Wspomnieć można, ze od 5 stycznia 2017 roku Chińska Republika Ludowa jest stroną Międzynarodowej Konwencji Celnej z 14 listopada 1975 roku /TIR- fr. Transport International Routier/. Udział Chin w systemie TIR znacznie uprości lądowy transport samochodami ciężarowymi w kontekście odpraw celnych i granicznych.
II. Transport kolejowy
W podobny sposób legitymację do formułowania roszczeń odszkodowawczych uregulowano w konwencji międzynarodowej odnoszącej się do transportu kolejowego towarów. W art. 44 § 1 załącznika B do Konwencji z dnia 09 maja 1980 roku o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF - Convention Relative aux Transports Internationaux Ferroviaires) zawierającego przepisy ujednolicone o umowie międzynarodowego przewozu towarów kolejami przewidziano, że co do zasady uprawnienia do dochodzenia roszczeń przechodzą z nadawcy na odbiorcę z chwilą przyjęcia listu przewozowego, bądź odebrania przesyłki przez tego ostatniego. Dodatkowo jednak w art. 17 § 3 ujednoliconych przepisów o umowie międzynarodowego przewozu towarów kolejami CIM (Contrat de transport international ferroviaire des marchandises) wskazano, iż odbiorca może dochodzić roszczeń z umowy przewozu również w przypadku stwierdzenia zaginięcia przesyłki.
Państwo Środka nie jest stroną COTIF. ChRL jest – wraz z Polską – członkiem innej organizacji OSJD (Organizacja Współpracy Kolei), która stworzyła własny wzór listu przewozowego. Podstawą prawną działania organizacji jest Umowa z dnia 01.11.1951 r. o międzynarodowej kolejowej komunikacji towarowej SMGS (Dziennik Taryf i Zarządzeń Komunikacyjnych – załącznik Nr 15 z 1974 r., poz. 81).
III. Transport lotniczy
Zarówno Rzeczpospolita Polska, jak i Chińska Republika Ludowa są stronami konwencji Montrealskiej z 28 maja 1999 roku /Konwencja o ujednolicaniu niektórych prawideł dotyczących
międzynarodowego przewozu lotniczego/. W świetle tej konwencji umowa przewozu polega na odbiorze towaru od nadawcy i dostarczeniu tego towaru odbiorcy. Artykuł 18 ust. 1 i 3 konwencji Montrealskiej przewiduje, że przewoźnik ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikłą w razie zniszczenia, utraty lub uszkodzenia ładunku pod warunkiem, że zdarzenie, które spowodowało szkodę miało miejsce w czasie przewozu lotniczego. Warunek odpowiedzialność przewoźnika jest logiczny i opiera się na założeniu, że przewoźnik miał możliwość zabezpieczenia przesyłki przed szkodą, w czasie gdy pozostawała ona pod jego opieką. W razie zaistnienia szkody osoba uprawniona do odbioru powinna zgłosić przewoźnikowi zastrzeżenie natychmiast po jego wykryciu i nie później niż w ciągu siedmiu dni od dnia odbioru w przypadku zarejestrowanego bagażu i czternastu dni od dnia odbioru w przypadku towarów (art. 31 ust. 2 Konwencji). W razie opóźnienia zastrzeżenie należy zgłosi nie później niż w ciągu dwudziestu jeden dni od dnia, w którym bagaż lub towar został oddany do dyspozycji tej osoby. W konsekwencji na gruncie konwencji montrealskiej roszczenie odszkodowawcze do
przewoźnika lotniczego składa, podobnie jak w przypadku transportu kolejowego i lądowego, odbiorca przesyłki.
Konkluzje
W znaczącym procencie
spraw z roszczeniami przeciwko przewoźnikom występują osoby nieuprawnione. Najczęściej bowiem roszczenia wobec przewoźnika kieruje podmiot, który zawarł z nim umowę przewozu czyli nadawca, nie zawsze będący jednocześnie odbiorcą (jeśli podmiot zleca przewóz przesyłki na swój adres występuje w podwójnej roli nadawcy i odbiorcy). Jak natomiast wskazano powyżej, w większości przypadków uprawnienie do dochodzenia roszczeń przysługuje odbiorcy, a nie nadawcy. Nierzadko zatem dochodzi do wypłaty odszkodowania na rzecz osoby nieuprawnionej. Taka wypłata oceniana być musi na gruncie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i z reguły rodzić będzie obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia po stronie osoby, która takie świadczenie otrzymała.
Zobacz też inne wpisy na blogu.
