Aresztowanie tymczasowe

Kiedy można zastosować tymczasowe aresztowanie?

Tymczasowy areszt jest środkiem zapobiegawczym mającym na celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. Jest to środek mający ułatwić pracę prokuratora.

Zapewne słyszeliście o „aresztach wydobywczych”

Pojęcie jest używane do określenia sytuacji, gdy podejrzany nie przyznaje się do zarzucanych mu/jej czynów, a w ocenie prokuratora zachodzi uzasadnione podejrzenie, że podejrzany dopuścił się zarzucanego mu/jej czynu. W takim wypadku prokurator nierzadko decyduje się wnioskować do sądu rejonowego o zastosowanie wobec „opornego” podejrzanego tymczasowego aresztowania aby wpłynąć na niego by zmienił swoje wyjaśnienia. Wiadomo, że osoba, która staje przed perspektywą zamknięcia w areszcie będzie bardziej skora do rozmowy z prokuratorem, od którego przecież zależy czy wniosek o areszt będzie złożony. Często zdarza się też, że podejrzani tymczasowo aresztowani po krótkim pobycie w areszcie powiedzą to na czym prokuratorowi zależy, byle by tylko uchylił on tymczasowe aresztowanie.

Postępowanie przygotowawcze

O ile zastosowanie i przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania uzależnione jest do decyzji sądu, o tyle w zakresie uchylenia tymczasowego aresztowania władny jest decyzję wydać prokurator. W postępowaniu przygotowawczym można stosować środki zapobiegawcze tylko względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów. W konsekwencji osoby, które nie poinformowano na piśmie o jakie przestępstwo się ją podejrzewa nie można tymczasowo aresztować.

Kolejny warunek zastosowania tymczasowego aresztowania przewiduje, że przed zastosowaniem środka zapobiegawczego przesłuchuje się oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju. Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę. Jest to bardzo newralgiczna faza postępowania. Dość powiedzieć, że od tego co na tym etapie wyjaśni podejrzany zależy jego przyszłość i rozmiar odpowiedzialności karnej, jaką może ponieść lub uniknąć.

Dalsze warunki stosowania tymczasowego aresztowania wymagają, aby istniała uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tozsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu. W rezultacie o ile osoba podejrzana ukrywa się, zachodzi ryzyko, że sąd wyda wobec niej decyzję o tymczasowym aresztowaniu i przesłucha ją dopiero po zatrzymaniu.

Przesłanka wykorzystywana przez organy wymiaru sprawiedliwości

Alternatywną przesłanką stosowania tymczasowego aresztowania jest uzasadniona obawa, że podejrzany lub oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne. Ta przesłanka aresztowania jest często wykorzystywana przez organy wymiaru sprawiedliwości w sprawach wielowątkowych, gdzie występuje wielu podejrzanych a zarzuca się im popełnienie dużej ilości czynów zabronionych, lub mówiąc wprost prokuratura zarzuca podejrzanemu udział w grupie przestępczej lub związku przestępczym.

Samoistną przesłanką zastosowania tymczasowego aresztowania jest niestety również grożąca oskarżonemu/podejrzanemu surowa kara. W istocie zarzut popełnienia przestępstwa przedstawia prokurator i to od niego zależy jaka będzie groziła podejrzanemu kara - z tego powodu ta przesłanka z mojego punktu widzenia może być nadużywana. Kodeks postępowania karnego przewiduje, że w sytuacji, gdy oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.

Podstawę orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić ustalenia poczynione na podstawie dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy, z zastrzeżeniem, że prokurator może nie ujawnić zeznań świadków, co do których zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności sświadka lub osoby dla niego najbliższej.

Kiedy nie stosuje się tymczasowego aresztowania?

Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy, czyli na przykład poręczenie majątkowe albo dozór policji. Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego. Warto pamiętać, że stosowanie tymczasowego aresztu możliwe jest w każdej sprawie karnej, nie zawsze jednak wniosek prokuratora zasługuje na uwzględnienie. Jeżeli osoba podejrzana stanęła przed perspektywą zastosowania tymczasowego aresztowania powinna skorzystać z fachowej pomocy adwokata.

W razie pytań zachęcam do kontaktu ze mną.

adw. Mateusz Szymkowiak

Zobacz też inne wpisy na blogu.