Czym jest warunkowe zawieszenie wykonania kary? Kiedy sąd może je orzec?

W polskim systemie prawnym istnieją instytucje prawa karnego, które pozwalają sądowi złagodzić skutki skazania osoby, która dopuściła się przestępstwa, ale nie stwarza dużego zagrożenia społecznego. Jednym z takich rozwiązań jest warunkowe zawieszenie wykonania kary. W praktyce oznacza ono, że sąd orzeka karę pozbawienia wolności, ale jej wykonanie zostaje „wstrzymane” pod pewnymi warunkami. To forma „szansy” dla skazanego, by udowodnił, że nie musi odbywać kary w izolacji, a mimo to może poprawić swoje postępowanie.

W artykule przeczytasz, na czym polega warunkowe zawieszenie wykonania kary, kiedy sąd może je zastosować, jakie są ograniczenia i jak wygląda okres próby.

Na czym polega warunkowe zawieszenie wykonania kary?

Warunkowe zawieszenie wykonania kary to instytucja uregulowana w polskim Kodeksie karnym (art. 69–75a). Sąd, skazując oskarżonego na karę – najczęściej pozbawienia wolności – może zdecydować o zawieszeniu jej wykonania na określony czas. Nie oznacza to uniewinnienia ani umorzenia sprawy – wyrok zapada, a kara zostaje orzeczona. Jednak jej wykonanie zostaje odroczone warunkowo, na okres próby.

W praktyce oznacza to, że skazany nie trafia do zakładu karnego, o ile w okresie próby będzie przestrzegał prawa i – jeśli sąd tak postanowi – wypełniał określone obowiązki (np. naprawienie szkody, podjęcie terapii). Jeśli skazany złamie warunki – sąd może zarządzić wykonanie pierwotnie orzeczonej kary.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary – kodeks karny i podstawowe przesłanki

Zgodnie z przepisami, warunkowe zawieszenie może być zastosowane tylko w określonych przypadkach. Kodeks karny wskazuje, że sąd może orzec zawieszenie wykonania kary, jeśli:

• kara pozbawienia wolności nie przekracza 1 roku (z pewnymi wyjątkami – do 2 lat, jeśli sprawca nie był wcześniej karany),
• sprawca nie był wcześniej skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne,
• jego dotychczasowe życie i okoliczności czynu dają podstawy, by przypuszczać, że będzie on przestrzegał prawa w przyszłości.

Warto podkreślić, że sąd nie ma obowiązku zawieszenia wykonania kary – jest to decyzja uznaniowa, podejmowana po analizie konkretnego przypadku.

Czy można warunkowo zawiesić karę ograniczenia wolności?

W praktyce najczęściej zawieszenie dotyczy kary pozbawienia wolności. Pojawia się jednak pytanie: czy można warunkowo zawiesić karę ograniczenia wolności? Odpowiedź brzmi: nie. Kara ograniczenia wolności – polegająca np. na obowiązku wykonywania nieodpłatnej pracy na cele społeczne lub potrącaniu części wynagrodzenia – musi zostać wykonana. Przepisy nie przewidują możliwości jej zawieszenia.

Zawieszenie może dotyczyć jedynie kary pozbawienia wolności, co wyraźnie wskazuje art. 69 §1 Kodeksu karnego.

Jak długo trwa okres próby?

Sąd orzekając zawieszenie wykonania kary, wyznacza tzw. okres próby, w którym skazany ma wykazać się przestrzeganiem prawa i ewentualnie realizacją dodatkowych obowiązków. Zgodnie z Kodeksem karnym:

• okres próby wynosi od 1 roku do 3 lat,
  
• może zostać przedłużony w przypadku sprawców młodocianych oraz osób, które popełniły przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby bliskiej.

W tym czasie sąd może dodatkowo nałożyć obowiązki, np. naprawienie szkody, uczestnictwo w terapii lub pozostawanie pod nadzorem kuratora.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary po wyroku – co dalej?

Warunkowe zawieszenie wykonania kary po wyroku oznacza, że mimo skazania, kara nie zostanie wykonana, o ile skazany nie popełni kolejnego przestępstwa i wywiąże się z nałożonych obowiązków. Po zakończeniu okresu próby – i jeśli skazany nie złamał warunków – kara ulega zatarciu, co oznacza, że nie figuruje już w Krajowym Rejestrze Karnym. 

Zgodnie z art. 76 § 1 Kodeksu Karnego skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem roku od zakończenia okresu próby.

To istotne szczególnie dla osób, którym zależy na „czystej karcie” – np. w kontekście zatrudnienia czy wyjazdu za granicę.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary po odroczeniu – czy to możliwe?

Jeszcze do niedawna odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności mogło doprowadzić końcowo do zawieszenia wykonania tej kary. Zmieniła to jednak ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1694). Zgodnie z treścią art. 2 pkt 3 ustawy nowelizującej:

„W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 2019 r.

poz. 676 i 679) […] uchyla się art. 152”. 

Z kolei art. 152 k.k.w. przed jego uchyleniem stanowił: 

§ 1. Jeżeli odroczenie wykonania kary nieprzekraczającej roku pozbawienia wolności trwało przez okres co najmniej jednego roku – sąd może warunkowo zawiesić wykonanie tej kary na zasadach określonych w art. 69-75 Kodeksu karnego.

§ 2. Wniosek o warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności może złożyć również sądowy kurator zawodowy.

§ 3. Na postanowienie w przedmiocie warunkowego zawieszenia wykonania kary przysługuje zażalenie; w posiedzeniu ma prawo wziąć udział prokurator, skazany oraz obrońca, a także sądowy kurator zawodowy, jeżeli składał wniosek o wydanie postanowienia.

Co oznacza warunkowe zawieszenie wykonania kary w praktyce?

Dla wielu osób warunkowe zawieszenie wykonania kary to realna szansa na uniknięcie więzienia i kontynuowanie życia w normalnych warunkach. To także sygnał ze strony wymiaru sprawiedliwości, że nie każda kara musi oznaczać izolację.

Z drugiej strony, skazany musi pamiętać, że złamanie zasad próby – np. popełnienie nowego przestępstwa – może skutkować zarządzeniem wykonania kary, a wtedy trafia do zakładu karnego.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary to instytucja, która pozwala sądowi złagodzić skutki skazania przy zachowaniu funkcji wychowawczej i prewencyjnej. Stosowana jest wobec osób, które rokują poprawę i które – mimo popełnienia przestępstwa – mogą funkcjonować w społeczeństwie bez izolacji.