System dozoru elektronicznego (SDE) – potocznie zwany „bransoletką” – umożliwia realizację orzeczonej kary poza zakładem karnym, przy jednoczesnym zapewnieniu skutecznego nadzoru nad skazanym za pomocą specjalistycznych urządzeń monitorujących. Rozwiązanie to, funkcjonujące w polskim prawie od 2009 roku, zyskało na znaczeniu w kontekście konieczności odciążenia systemu penitencjarnego oraz poszukiwania bardziej efektywnych form resocjalizacji.Celem tego artykułu jest szczegółowe przedstawienie aktualnych regulacji dotyczących SDE, omówienie warunków, jakie muszą zostać spełnione, aby możliwe było jego zastosowanie, a także wskazanie kierunków nadchodzących zmian legislacyjnych.
Na czym polega dozór elektroniczny?
System Dozoru Elektronicznego to forma kontroli wykonywania kary pozbawienia wolności przy pomocy urządzeń monitorujących. Najczęściej stosowaną metodą jest opaska umieszczona na kostce skazanego, połączona z nadajnikiem oraz centralnym systemem monitoringu.W zależności od sytuacji i rodzaju orzeczonej kary, dozór elektroniczny może przybierać różne formy:
- Dozór stacjonarny – polega na przebywaniu przez określony czas w danym miejscu, np. w domu.
- Dozór mobilny – umożliwia śledzenie bieżącego położenia skazanego.
- Dozór zbliżeniowy – zobowiązuje skazanego do unikania określonych osób i zachowania odpowiedniego dystansu.
System ten pozwala skazanemu na prowadzenie codziennego życia – może on pracować, uczyć się i utrzymywać relacje rodzinne – przy jednoczesnej realizacji celów kary, takich jak izolacja, kontrola i resocjalizacja.
Kto może ubiegać się o odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego?
Warunki ogólne
Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi w kwietniu 2024 roku, sąd penitencjarny może udzielić zgody na odbycie kary w SDE, jeśli spełnione są określone warunki. Są one następujące:
- Kara pozbawienia wolności nie przekracza 1 roku i 6 miesięcy,lub
- Kara jest niższa niż 3 lata, a do końca odbywania kary w zakładzie karnym pozostało nie więcej niż 6 miesięcy.
Dodatkowe wymogi
Poza spełnieniem kryteriów dotyczących długości kary i charakteru przestępstwa „kandydat” do SDE musi również spełniać tzw. warunki techniczne i środowiskowe:
- Stałe miejsce pobytu, w którym można zamontować urządzenia elektroniczne,
- Zgoda wszystkich pełnoletnich współlokatorów na odbywanie kary w tym miejscu,
- Brak przeciwwskazań związanych z celami kary (np. sąd może uznać, że kara w SDE nie spełni swojej funkcji wychowawczej czy odstraszającej),
- Techniczna możliwość nadzorowania skazanego w danym miejscu – dostęp do prądu, zasięgu GSM itp.
Jak wygląda procedura przyznania dozoru elektronicznego?
Wniosek o SDE może złożyć sam skazany, jego obrońca, prokurator lub kurator sądowy. Następnie sąd penitencjarny analizuje wniosek pod kątem formalnym i merytorycznym. W toku postępowania:
- Sprawdzana jest zgodność z warunkami prawnymi (wymiar kary, brak recydywy itp.),
- Dokonywana jest wizja lokalna w miejscu, gdzie skazany ma odbywać karę,
- Zasięgana jest opinia kuratora sądowego,
- Sąd wydaje postanowienie – zgoda lub odmowa na SDE.
Czas rozpatrywania wniosku zależy od obłożenia sądu oraz szybkości przeprowadzenia oględzin technicznych.
System dozoru elektronicznego w liczbach
Polska należy do liderów w Europie, jeśli chodzi o liczbę skazanych objętych dozorem elektronicznym. Od momentu uruchomienia systemu w 2009 roku, z SDE skorzystało ponad 200 tysięcy osób. Dzięki temu:
- Odciążone zostały zakłady karne,
- Ograniczono wydatki budżetu państwa na utrzymanie skazanych,
- Zwiększyła się liczba osób, które mogą kontynuować życie rodzinne i zawodowe w czasie odbywania kary.
Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości, system SDE przyczynia się także do niższej recydywy niż w przypadku kary odbywanej w zakładzie karnym.
Planowane zmiany w 2025 roku
W 2025 roku planowane jest rozszerzenie zakresu stosowania dozoru elektronicznego. Trwają zaawansowane prace nad nowelizacją przepisów, których celem jest zwiększenie efektywności systemu karnego i dalsze odciążenie więzień.
Najważniejsze zmiany projektowane na 2025 rok:
- Rozszerzenie katalogu osób uprawnionych do SDE – obejmie skazanych, którym do końca kary nie pozostało więcej niż 1 rok i 6 miesięcy, nawet jeśli wyrok był dłuższy niż 3 lata,
- Wprowadzenie tzw. „biletów do więzienia” – skazani na kary do 1,5 roku nie będą zatrzymywani przez policję, lecz wzywani do stawienia się w zakładzie w wyznaczonym terminie,
- Wprowadzenie elektronicznego monitoringu dla osób korzystających z przerwy w odbywaniu kary,
- Rozważenie wprowadzenia aresztu elektronicznego jako alternatywy dla tymczasowego aresztowania.
Celem zmian jest także zwiększenie elastyczności systemu oraz możliwość dostosowania formy odbywania kary do realiów życia społecznego i zawodowego skazanego.
Zalety dozoru elektronicznego
Korzyści dla skazanego:
- Możliwość pozostania w środowisku rodzinnym i zawodowym,
- Zachowanie ciągłości zatrudnienia i edukacji,
- Mniejsze poczucie izolacji i większa szansa na resocjalizację.
Korzyści dla państwa:
- Niższe koszty utrzymania skazanych (SDE jest nawet kilka razy tańszy niż pobyt w zakładzie karnym),
- Odciążenie przepełnionych jednostek penitencjarnych,
- Usprawnienie systemu karnego i lepsza alokacja zasobów.
Korzyści dla społeczeństwa:
- Skazani pozostają aktywni zawodowo, płacą podatki i mogą utrzymywać rodziny,
- Mniejsze ryzyko demoralizacji i wtórnej przestępczości,
- Większa skuteczność oddziaływań resocjalizacyjnych.
Czy każdy skazany może liczyć na SDE?
Nie. System ten nie jest formą łagodzenia kary dla każdego. Sąd penitencjarny bada każdą sytuację indywidualnie i ocenia, czy odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego będzie skuteczne z punktu widzenia celów orzeczonej kary.
Nie można otrzymać SDE, jeśli:
- Osoba została skazana w warunkach recydywy wielokrotnej
- Popełniono przestępstwo o charakterze zorganizowanym lub terrorystycznym,
- Skazany uczynił sobie z popełniania przestępstwa stałe źródło dochodu,
- Warunki techniczne nie pozwalają na monitorowanie,
- Brakuje zgody współlokatorów.
Znaczenie dozoru elektronicznego w nowoczesnym systemie karnym
System Dozoru Elektronicznego to nowoczesne narzędzie wymiaru sprawiedliwości, które pozwala łączyć skuteczność karania z humanitaryzmem i szansą na resocjalizację. Choć nie każdy może z niego skorzystać, coraz więcej skazanych otrzymuje taką możliwość, co przyczynia się do odciążenia zakładów karnych, ograniczenia kosztów dla państwa oraz lepszego powrotu skazanych do społeczeństwa.
